اداره کل دامپزشکی استان البرز

تاریخچه دامپزشکی در ایران

انسان و حیوانات در عصر نوسنگی:
انسان در این عصر که دورانش حداکثر10000 سال به طول  انجامید به پنج اختراع بزرگ دست یافت.صیقل دادن سنگ ،زراعت،گله داری،کوزه گری وساختن انواع ظروف،شروع   به خانه سازی.اهلی کردن حیوانات که با اهلی کردن سگ آغاز شده بوددر دوران نوسنگی پیشرفت کرد.
انسان در عصر نوسنگی به اهلی کردن و پرورش گله های بزرگ گوسفند ، بز ، خوک ، گاو و پرورش کبوتر ، غاز و اردک پرداخت . اهلی کردن حیوانات ظاهراً از آسیا آغاز شد .   در این عصر و پس از سایر حیوانات وحشی اهلی شد و به خدمت انسان در آمد . از همین عصر نو سنگی یا قبل از آن است که انسان علاوه بر استفاده از پوست حیوانات از  پشم گوسفندان و الیاف گیاهانی چون کتان برای خود لباس می دوخت . تغذیه از شیر گاو نیز در همین ایام شروع شد .
سابقه حیوانات در لرستان:
دره خرم آباد لرستان که به طول 15 کیلومتر و عرض 10 کیلومتر بین کوههای آهکی منبع ذخیره آب ، کشیده شده است از نظر غار ها و مساکن انسان و وجود حیوانات جالب   است . « هول و ویلر » بیش از 9000 ابزار سنگ چخماق تراشیده شده و 6000 تکه استخوان حیوانات را شناسایی کردند . این آثار مربوط به عصر پارینه سنگی در اواخر دوره  موستری (50000 سال قبل ) تا اواخر دوره زارزی (12000 قبل ) است . در نواحی « هومیان » و «میرملاس » و « دوشه » از توابع لرستان تصاویر جانوران و آدمیان که قدمتشان  به حدود 15000 سال قبل از میلاد می رسد با رنگ های سیاه و زرد و سرخ بر سنگ ها نقش بسته است . اصولاً انسان در جنوب غربی ایران در حوالی 8000 سال قبل از میلاد ابتدا بز و گوسفند را اهلی کرد و به کشت گندم و جو پرداخت . در میانه هزاره ششم قبل از میلاد تحولات پر اهمیتی در جنوب غربی ایران به وقوع پیوست . گاو را اهلی  کردند و شیوه های آبیاری را برای کشت معمول داشتند .
دامپزشکی پیش از تاریخ:
انسان دوره غار نشینی نیز به نوعی دامپزشکی انجام می داده است . از تصاویر کنده کاری شده بر روی دیوارهای برخی از غارها چنین بر می آید که در مهمانی های اسرار  آمیز غارها ، موبدان و جادوگران به سلامت حیوانات  توجه کرده و اعمالی انجام می دادند . اینان نخستین پزشکان و دامپزشکان بودند . بدین ترتیب نوعی طب و دامپزشکی  مذهبی ابداع شد که طی قرون و اعصار ادامه یافت . چراغ علم نخستین بار در عصر نو سنگی ، حدود 10000 سال پیش در خاورمیانه افروخته شد ، جانوران را اهلی کرده و در  مورد فیزیولوژی و زندگی آنان تجربیاتی کسب کردند .چوپانان بیابان گرد نیز باید اولین دامپزشکان و شاید پزشکان باشند . الزاماً لز شکسته بندی و جا انداختن استخوان ها  که برای گوسفندان و گاوان پیش می آمد اطلاع حاصل کردند و با داروهای گیاهی نیز آشنا شدند . اینان علاوه به درمان جراحت ها و شکسته بندی و جا انداختن و دررفتگی  مچ پا از برخی بیماری های دیگر نیز بالاجبار اطلاع کسب کردند . اولین دخالت های بهداشتی بشر باید برای کمک گاو در موقع زایمان باشد . بشر اولیه در ایران همانند سایر  نقاط جهان وقتی به دامداری و کشاورزی پرداخت ، چون اعتقاد داشت علت بیماری ها نوعی جنون و اختلالات مغزی ناشی از رسوخ دیو در مغز بیماران است و بیماری ها  ناشی از ارواح خبیثه هستند . برای دور کردن ارواح خبیثه به مثل اعلای حیوانی توسل می جست که بیماری را از حیوانات دفع نماید . از بررسی تاریخی علم پزشکی و  دامپزشکی پیش از تاریخ چنین بر می آید که پزشکی و دامپزشکی پیش از تاریخ عمدتاً با هم نشأت  گرفته و با هم به پیش می رفت و چنانکه در بحث های مربوط به ایرانیان  توسط یک فرد انجام می گرفت .
نقش دام ها در زندگی آریاییها:
ایرانیان آریایی ، مردمی دامدار ونیمه کشاورز بودند و دامها یعنی مایه برکت و قدرت آن ها ، مورد توجه شدید قرار داشتند . این مهاجران گله های گاو و اسب را تربیت می   کردند ، زمین را شخم زده و برای خود و دام هایشان آذوقه تهیه می کردند . بیماریها را ناشی از اراده برخی از خدایان می دانستند . بنابراین ، جشن های مذهبی و قربانی    کردن را برپا می داشتند تا خشم خدایان را مهار کرده و لطف ایشان را مورد توجه خود نمایند .
دام پزشکی آریاییها:
در زمینه دامپزشکی و دامپروری اینان دو رساله به دست آمده یکی رساله بغازکوی و دیگری رساله دامپزشکی دکن . قدیمی ترین سندی که از دانش ایرانیان آریایی نژاد  درباره حیوانات باقی مانده ، لوحه ای است که از هیتیهای آریایی در کشور هوریانی میتانی در ناحیه بغا کوی ترکیه به دست آمده است . در سال 1893/1311 هجری قمری « جیم میل » یک کتاب فوق العاده قدیمی مربوط به گاو کشف کرد . در پی کشف این کتاب ، مشخص شد که آریاییان هند و ایرانی از زمانهای بسیار دور بیماری گاوان را می شناختند و درمان می کردند . از این کتاب چنین بر می آید که طاعون گاوی ، سیاه زخم ، نوعی آنژین شدید ، نفخ شدید شکم ، مننگو آنسفالیت ، چرخش ، دیسانتری ، پیروپلاسموز را می شناختند . این کتاب که باید هند و ایرانی تا حدی نمایانگر دامپزشکی ایران است . در ضمن در زمره نخستین مدارک دامپزشکی جهان است .
دامداری و دامپزشکی دوران ماد:
از کاوشهای باستان شناسی به دست آمده ، چنین معلوم می شود در سرزمینی که مادها به آن گام گذاشته اند، در عصر حجر ومس مردم به کار زراعت دامداری مشغول بودند. از نقوش فراوان نشخوارکنندگان بر ظروف آنها به اهمیت دامپروری پی می بریم. ولی هنوز اثری از اسب نبود. دامها برای مادها ، منبع اصلی ثروت بودند. ساکنان«مانا» مانند مردم نواحی دیگر سرزمین ماد، بیشتر به دامداری مشغول بودند وپرورش گوسفند وگاو وشتر دو کوهانه مرسوم بود. دامپزشکی مادها همان دامپزشکی آریاییان همان دامپزشکی بابل است.
تمدن دامپزشکی و پزشکی و دامداری در ایران:
در ایران قدیم (دورانهای هخامنشیان ، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان) اهمیت بسیاری بر پرورش ونگهداری حیوانات ودامپزشکی داده شده است. این موضوع در پرورش ونگهداری اسبان نژاده ی سواره نظام اعصار مختلف ایران باستان نمود ویژه ای می یایبد. برای حیوانات درمانگاها وآسایشگاه های در اوخر دوران سلوکی وطلوع دوران اشکانیان وجود داشته است. مسلماً تشکیلات دامپزشکی ودامپروری نیز وجود داشته است. مسئول تشکیلات دامپزشکی ودامپروری ایران در طول تاریخ امیرآخور یا آخورسالار بوده که میر آخوران جزء تحت نظر او کار می کردند وامور دامپزشکی ودامپروری مملکت را اداره می نمودند. میرآخوران علاوه بر شخصیت بالنسبه متخصص دامپروری وداپزشکی که داشتند، عموماً از افراد مهم مملکت واز سرداران قشون بودند. پزشک ودامپزشک، در ایران قدیم هر دو رهسپر یک وادی ویک فن بوده و آموزش آنان در موسسهء واحد، انجام می گرفته است. ولی از قراین بر می آید که در دوران ساسانی تفکیک وظایف پزشک ودامپزشک شروع شده بود. در ایران قدیم مردم به چهار طبقه روحانیون یا کاتوزیان، ارتشیان یا نیساریان کشاورزان یا نسوریان ، پیشوران یا اهنو خوشی تقسیم می شدند. پزشکان ودامپزشکان در طبقه روحانیون قرار داشتند، بعداً جابجای انجام گرفت وحداقل برخی از آنها به طبقه سوم انتقال یافتند. در دوران ساسانیان، به طور کلی باید گفت اساتید پزشکی ودامپزشکی در طبقه موبدان جای داشتند ولی طبیبان ودامپزشکان حرفه ی از آنان جدا بوده ودر طبقه دبیران جای داشتند وتشکیلات بهداشتی ودامپزشکی کشور نیز در سازمانهای دبیران (ادارات)جای داشتند.
تاریخچه نامگذلری 14 مهر ماه به عنوان روز دامپزشکی:
در سالهای 1369-1368، انجمن اسلامی دانشجویان دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران طرح اولین کنگره دانشجویی دانشجویی دامپزشکی ایران را پایه ریزی نمود. هیأ ت اجرایی این کنگره جهت معرفی و شناساندن حرفه دامپزشکی و تجلیل از خدمات بسیار مهم و ئشایان توجه دامپزشکان و همکاران سایر رده های حرفه دامپزشکی به فکر نامگذاری روزی به عنوان روز دامپزشکی افتاد . بعد از نظر خواهی های فراوان قرار شد که روز بنیانگذاری او.لین تشکیلات آکادمیک ایران ، بعنوان روز دامپزشکی اعلام شود. لذا تحقیقات گسترده ای در این زمینه صورت گرفت و بر اساس تاریخچه تأسیس دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران مشخص شدکه تاریخ تأسیس و نقل و انتقال دلنشکده دامپزشکی کخ در ابتدا به نام مدرسه عالی بیطاری تأسیس و سپس به نام دانشکده دامپزشکی خوانده می شد ، تماماً به دلیل تقارن با آغاز سال تحصیلی در مهر ماه صورت گرفته است . به همین منظور مهر ماه بعنوان ماهی از سال که می تواند روز دامپزشکی در آن نامگذاری شود انتخاب شد ولی روز خاصی مطرح نشد که بتواند ملاک قرار گیرد.بدین ترتیب دانشجویان از استاد دکتر حسن تاج بخش یاری جستند که ایشان مجموعه ای از مطالب جمع آوری شده خود را در اختیار دانشجویان قرار  داد مبنی بر اینکه در چهاردهم هر ماه ایرانی (گؤس = روز گوش ) بر اساس تاریخ ایران و اسلام ، ایرانین برای سلامتی حیوانات آرزو نموده و دعا می خواندند که در قطعنامه اولین کنگره دانشجویان دامپزشکی ایران دردانشگاه تهران چهارده مهر به عنوان روز دامپزشکی اعلام شد . ولی متأ سفانه به دلایل ناکافی و غیر مستدل مورد موافقت شورای فرهنگ عمومی کشور قرار نگرفت . ولی در نهایت با وجود کش و قوسهای فراوان ، در نهایت پس از پیگیریهای مستمر تمامی دلسوزان و مسؤ ولان مراکز و دستگاههای دامپزشکی و برگزاری همایش گرامیداشت روز دامپزشکی در سال 1378 بالاخره روز دامپزشکی ( 14 مهر ) در شورای فرهنگ عمومی به تصویب رسید .